کمیته حسابرسی

کمیته حسابرسی

کمیته حسابرسی  یکی از بنیادی ترین مفاهیمی است که در سال­های اخیر و به ویژه پس از رسوایی­ های مالی شرکت های بزرگ از جمله انرون، ورد کام و … در کانون توجه نهادهای قانون گذاری و حرفه ای کشورهای توسعه یافته و بین المللی قرار گرفته است. علاوه بر آن، این کمیته که از ارکان راهبری شرکتی محسوب می شود و هیات های مدیره در انجام وظایف مالی و امانت داری شان در برابر سهامداران کمک می کند. همچنین کمیته حسابرسی موجب ارتقای سطح پاسخگویی مدیران نهادهای دولتی و بخش عمومی در برابر شهروندان و نمایندگان منتخب می شود.

تعریف کمیته حسابرسی:

در گزارش­های موثق، کتاب ها و مقالات و چندین تعریف از کمیته حسابرسی ارائه شده است.

اگرچه کمیته ی بلوریبون تعریفی رسمی از کمیته­ ی حسابرسی ارائه نمی کند، اما اظهار می­دارد “کمیته (حسابرسی) به وضوح به کار نظارتی و پایشگری می­پردازد، و برای انجام آن بر مدیریت مالی ارشد و حسابرسان برون سازمانی اتکا می­کند”.  در اینجا کمیته­ ی حسابرسی با ظرافت به عنوان کمیته­ ای دائمی از هیأت مدیره­ شرکت که به­ عنوان پلی بین مدیریت و حسابرس مستقل عمل می­کند تعریف شده است. همچنین کمیته­ ی حسابرسی به صورت وسیع به عنوان نماینده­ سهامداران برای حفاظت از منافع و حقوق آنها تعریف شده است. اولین تعریف قانونی از کمیته­ ی حسابرسی در بخش 205  قانون ساربنز آکسلی ارائه شده است، این بخش کمیته­ ی حسابرسی را به صورت زیر تعریف می­کند:

” کمیته­ ای (یا نهاد معادل) که توسط و از میان اعضای هیأت مدیره­ ی ناشر اوراق بهادار با هدف نظارت بر فرآیندهای گزارشگری مالی و حسابرسی­ های صورتهای مالی ناشر تشکیل می­شود؛ و در صورت موجود کمیته در ارتباط با یک ناشر، کل هیأت مدیره­ ناشر این نظارت را انجام می­دهد. ”

کمیته­ ی حسابرسی به عنوان نماینده­ هیأت مدیره مسئولیت­ های نظارت بر فرآیند گزارشگری مالی، کنترل­ های داخلی، و فعالیت­های حسابرسی را انجام می­دهد. بنابراین، در حوزه­ نظریه­ کارگزاری یا نمایندگی، کمیته­ حسابرسی میتواند به عنوان ساز وکار نظارتی گزارشگری مالی راهبری شرکتی داخلی به منظور بهبود کیفیت افشاهای مالی ارائه شده­ کارگزارها (مدیریت)  به کارگمارها (سهامداران) دیده شود. همچنین  کمیته ی حسابرسی به شکل زیر نیز تعریف شده است:

“کمیته­ ای مرکب از مدیران مستقل، غیراجرایی مسئول کارکردهای اطمینان از راهبری شرکتی معتبر، فرآیند گزارشگری مالی اتکاپذیر، ساختار کنترل داخلی اثربخش،کارکرد حسابرسی موثق، هشداردهنده­ی آگاه فرآیند دادخواهی، و آئین مناسب اخلاق کسب و کار به منظور ارزش افزایی بلندمدت برای سهامدار ضمن حفاظت از منافع سایر ذینفعان است.

این تعریف به اندازه­ کافی گسترده است تا تمام کارکردها، نقش­ها، و مسئولیت­های نظارتی کمیته­ های حسابرسی را دربرگیرد.

در استانداردهای کنترل داخلی اینتوسای تعریف مشابهی ارائه شده است: کمیته­ ی حسابرسی، “کمیته­ ای از هیأت مدیره است که معمولاً نقش آنها تمرکز بر جنبه­ های گزارشگری مالی و فرآیندهای واحد تجاری برای اداره­ کسب و کار و ریسک مالی، و رعایت الزامات قانونی، اخلاقی، و مقرراتی کاربردی چشمگیر است. کمیته­ ی حسابرسی معمولاً با نظارت بر(الف)درستی صورتهای مالی واحد تجاری، (ب) رعایت الزامات قانونی و مقرراتی، (پ) صلاحیت­ های استقلال حسابرسان مستقل، (ت) عملکرد حسابرسی داخلی واحد تجاری و استقلال این حسابرسان، و (ث) پاداش مدیران اجرایی شرکت( در نبود کمیته ی حقوق و مزایا) به هیأت مدیره کمک می­کند”.

پیدایش کمیته ی حسابرسی

پیدایش مفهوم کمیته ی حسابرسی به اواخر دهه­ 1930 و پس از تقلب و رسوایی شرکت مک کیسون–رابینز بازمی­گردد. همانطور که جدول1 نشان می­دهد، به تدریج تشکیل این کمیته از حالت داوطلبانه خارج شد، و در اوایل قرن بیست و یکم به بخش یکپارچه­ی راهبری شرکتی مبدل شده است. هم اکنون، کمیته­ های حسابرسی به عنوان ساز و کاری مهم در فرآیند اطمینان بخشی از پاسخگویی شرکتی بیشتر در بسیاری از کشورها از جمله ایالات متحد، بریتانیا و… دیده می­شود.

در طول دوره­ تکوین کمیته ­ی حسابرسی در آمریکا کنگره، کمیسیون بورس و اوراق بهادار، بورس نیویورک، و انجمن حسابداران رسمی آمریکا به تشریح ارزش این کمیته­ ها پرداخته­ اند. درحال حاضر ایجاد کمیته­ های حسابرسی از سوی کمیسیون بورس نیویورک، بورس آمریکا، و انجمن ملی واسطه­ های اوراق بهادار الزامی شده است.

کمیسیون بورس و اوراق بهادار استانداردهای مرتبط با کمیته ­های حسابرسی شرکت فهرست شده را منتشر کرد.

کمیسیون بورس و اوراق بهادار اصلاحات استانداردهای فهرست شده­ی راهبری شرکتی بورس نیویورک و نزدک را تصویب کرد.

اصول کمیته ی حسابرسی

ده اصل کمیته ی حسابرسی رهنمود جامعی را برای انجام اثربخش وظایف نظارتی کمیته­ های حسابرسی ارائه می­کند. این اصول از(الف) قانون ساربنزاکسلی،(ب) قوانین و مقررات کمیسیون بورس و اوراق بهادار، و(ج) توصیه­ های کمیته ی بلوریبون (BRC) و… اقتباس گردیده است:

• تشکیل کمیته ی حسابرسی: براساس اصول نظام راهبری شرکتی و با توجه به ویژگی­ های منحصر بفرد فرهنگی و محیطی هر واحد باید کمیته­ ی حسابرسی داشته باشد. بدیهی است به دلیل عوامل یادشده نمی­توان حسابرسی مقرر نمود.
• استقلال: کمیته­ های حسابرسی باید تنها از اعضای مستقل هیأت مدیره تشکیل گردند.
• شایستگی ­های اعضاء: حداقل، تمامی اعضای کمیته­ی حسابرسی باید سواد مالی داشته باشند.

همچنین  یک نفر به ­عنوان متخصص مالی گمارده گردد، همچنین  اعضا باید از دانش، تجربه، آگاهی، هوشیاری و پشتکار لازم برخوردار باشند و ویژگی­ های زیر را دارا باشند:

الف – درک کلی از وضعیت اقتصادی، تجاری، عملیاتی، حقوقی، و ریسک مالی سازمان.

ب – دانش وسیع از روابط بین عملیات­ های سازمان و گزارشگری مالی.

ج – درک روشن از تفاوت  بین کارکرد تصمیم ­گیری که به مدیریت واگذار شده است و کارکرد نظارتی که توسط کمیته ­ی حسابرسی انجام می­شود.

د – توانایی ایجاد و طرح پرسش از عملیات، تجارت، کنترل داخلی، فرایند گزارشگری مالی، و فعالیت­های مالی حسابرسی سازمان.

ح – به چالش کشیدن مدیریت به هنگام ضرورت.

• اختیارات: هیأت مدیره باید اختیار لازم برای انجام مسئولیت­ های نظارتی را به کمیته­ ی حسابرسی واگذار نمایند. این اختیارات می­تواند شامل انتخاب حسابرسان مستقل و داخلی، انتخاب مشاوران حقوقی، و انجام بررسی­ های لازم براساس مسئولیت­ های نظارتی باشد.
• تامین مالی: کمیته ی حسابرسی باید وجوه لازم برای پرداخت دستمزد و پاداش حسابرسان مستقل، حسابرسان داخلی، مشاوران حقوقی، و سایر مشاورین را داشته باشد.

• کارکرد نظارتی: کمیته­ی حسابرسی باید حداقل وظیف ههاي نظارت بر کنترل داخلی،

گزارشگری مالی، ارزیابی ریسک، حسابرسی داخلی، آئین رفتار حرف های و حسابرسان مستقل را بر عهده داشته باشد.

• پاسخگویی: کمیته ­ی حسابرسی باید نهایتاً به اعضای هیأت مدیره به نمایندگی از ذینفعان پاسخگو باشد. برای انجام این وظیفه کمیته­ ی حسابرسی باید هر سه ماه ­یکبار به هیأت مدیره و سالانه به سهامداران درباره­ فعالیت­ ها، دستاوردها و عملکرد خود گزارش دهد.

• منشور سازمانی: کمیته­ ی حسابرسی باید منشور سازمانی مکتوب داشته باشد که به­ طورشفاف اختیارات، مسئولیت­های نظارتی، منابع، وظایف، ساختار، فرآیندها، استقلال، الزامات و صلاحیت­های اعضا و روابط با مدیریت، حسابرسان داخلی، و مستقل را مشخص سازد.

• دستورالعمل: وجود یک دستورالعمل مکتوب و جامع به کمیته­ی حسابرسی کمک می­کند تا بر ماموریت و انجام مسئولیت­ های نظارتی خود تمرکز کند.

• جهت­ دهی و آموزش مستمر: باید برنامه­ ي هدفمندی برای اعضای جدید و تمام اعضای کمیته­ ی حسابرسی وجود داشته باشد و تمام اعضا باید در برنامه­ های آموزش مستمر سالانه در جهت نوآوری و پیشرفت موثر در وظایف و عملکردشان مشارکت کنند.

کمیته ی حسابرسی در ایران

در ایران نیز برای اولین بار در آیین­ نامه ­ی راهبری شرکتی شرکت بورس اوراق بهادار به ایجاد، نقش و مسئولیت­ های کمیته ی حسابرسی توجه شده است. براساس این آیین­ نامه، که در آبان 1386 به تصویب هیأت مدیره­ ي شرکت بورس رسیده است “هدف کمیته­ ی حسابرسی، کمک به هیأت مدیره در انجام مسئولیت­ های نظارتی اش می­باشد تا از موارد زیر اطمینان حاصل نماید:

• شایستگی و استقلال حسابرسان مستقل
• رعایت قوانین و مقررات لازم الاجرا
• درستی صور تهای مالی و عملکرد صحیح حسابرسان داخلی و حسابرسان مستقل.

بر اساس این آیین ­نامه، کمیته ­ی حسابرسی شامل پنج عضو است که حداقل دو عضو آن از اعضاي غیرموظف هیأت مدیره و بقیه از خارج شرکت و به انتخاب هیأت مدیره هستند. هیأت مدیره اعضاي کمیته و رئیس کمیته را منصوب می­کند.

هریک از اعضاي کمیته ­ی حسابرسی باید مستقل و آشنا با حسابداري و امور مالی باشند. حداقل دو نفر از اعضاي کمیته باید حسابدار رسمی یا کارشناس و خبره امور مالی باشند. هیچ یک از اعضاي کمیته­ ی حسابرسی نباید همزمان به ­عنوان عضو کمیته­ی حسابرسی بیش از دو شرکت سهامی عام دیگر انجام وظیفه کنند.  اعضاي کمیته­ی حسابرسی نمی­توانند در بیش از سه کمیته­ی حسابرسی شرکت­هاي سهامی عام با احتساب شرکت فعالیت داشته باشند.

منشور کمیته حسابرسی