نحوه شناسایی درآمد مشمول مالیات توسط سازمان امور مالیاتی

قبل از تعیین درآمد مشمول مالیات و مطالبه مالیات ابتدا باید مودیان مالیاتی را شناسایی و دسته بندی کرد و با توجه به نوع وحجم فعالیت آنها، درآمد مشمول مالیات متناسب با وضعیت شغلی آنها را تعیین نمود.

درآمد مشمول مالیات

طبق ماده 219 ق م م ، شناسایی و تشخیص درآمد مشمول مالیات، مطالبه و وصول مالیات  به سازمان امور مالیاتی محول شده است که نحوه انجام دادن‌ تکالیف و استفاده از اختیارات و برخورداری از صلاحیت‌های هر یک از مأموران مالیاتی و اداره امور مالیاتی و همچنین ترتیبات اجرای احکام مقرر در‌این قانون به موجب آیین­نامه‌ شماره 180718 مورخ 13/09/1398 بیان شده است.

آئین نامه اجرایی مربوط به تشخیص مشمول مالیات

در مرحله اول شناسایی و ثبت نام مودیان اتفاق می افتد بر اساس ماده 20 آیین نامه مذکور، حوزه کاری بنام شناسایی و ثبت نام مودیان در بدنه سازمان وجود داشته که موظف است :

•  با استفاده از اطلاعات پایگاه اطلاعات هویتی، عملکردی و دارایی مودیان مالیاتی، انجام واحدیابی و سایر منابع اطلاعاتی، نسبت به شناسایی، ثبت نام و یا اصلاح و تکمیل اطلاعات ثبت نام مودیان اقدام نمایند.
• فرآیندهای مرتبط با تعلیق، فعال سازی مجدد، تعطیلی کسب و کار ناشی از انحلال یا قوت و یا سایر عوامل، انتقال پرونده های مالیاتی مودیان بین ادارات امور مالیاتی و تعریف و برقراری الزامات ارائه اظهار نامه در منابع مختلف را به انجام رساند.
• براساس دستور العمل ابلاغی سازمان کلیه مودیان مالیاتی شناسایی شده را ثبت نام نموده و شماره اقتصادی تخصیص داده شده به هر مودی را به طرق مقتضی به وی ابلاغ نماید.

در مرحله دوم از درآمد مشمول مالیات اقدام به دریافت و پردازش اظهارنامه میشود طبق ماده 22 آیین نامه مذکور حوزه کاری دریافت و پردازش اظهار نامه موظف است :

 آن دسته از مودیانی که در موعد مقرر و مطابق مقررات اظهارنامه مالیاتی خود را تسلیم نمی کنند، با رعایت مقررات ماده 97 ق م م ، اظهار نامه های مالیاتی برآوردی بر اساس فعالیت و اطلاعات اقتصادی کسب شده مودی از طرح جامع مالیاتی مطابق روش ها و معیارهایی که توسط سازمان تعیین می شود، اقدام به ایجاد (تولید) اظهارنامه براوردی شده و نسبت به صدور برگ تشخیص مالیات براساس آن اقدام و برگ تشخیص مالیات مذکور را جهت ابلاغ به واحد ذیربط ارسال می گردد.

 در صورت عدم امکان تولید اظهار نامه برآوردی به صورت سیستمی، پرونده به منظور تولید اظهار نامه برآوردی و صدور و ابلاغ برگ تشخیص یا مطالبه مالیات حداکثر ظرف مدت یک سال از انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه مالیاتی به حوزه کاری حسابرسی ارجاع خواهد شد. حکم این تبصره مانع از مطالبه و وصول مالیات این گونه مودیان در اجرای مفاد ماده 157 قانون نخواهد بود . در صورتی که مودی ظرف مهلت مقرر قانونی از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص یا مطالبه مالیات بر اساس اظهارنامه های برآوردی نسبت به تسلیم اعتراض و اظهارنامه مالیاتی مطابق مقررات اقدام ننماید براساس قسمت اخیر ماده 97 قانون، برگ تشخیص مالیات مذکور از نظر درآمد مشمول مالیات و مالیات متعلقه قطعی است.

 اظهار نامه مطابق مقررات، اظهار نامه ای می باشد که درخصوص اشخاص حقوقی حداقل شامل ترازنامه و حساب سود و زیان و برای صاحبان مشاغل مطابق مقررات فصل سوم آیین نامه موضوع ماده 95 قانون تنظیم و تکمیل شده باشد. عدم ارائه ترازنامه یا حساب سود و زیان یا صورت درآمد و هزینه یا خلاصه درآمد و هزینه همراه اظهارنامه مالیاتی و یا ابراز مبلغ صفر برای کل مبالغ هر یک از صورت های مالی مذکور یا صورت های فوق حسب مورد به منزله تسلیم “اظهار نامه مالیاتی مطابق مقررات قانونی” مربوط تلقی نمی گردد.

معیارها و شاخص هایی که در اجرای مقررات ق م م  وآیین نامه مذکور برای تهیه اظهارنامه برآوردی تعیین می شوند، محرمانه بوده و اشخاص تعیین کننده این شاخص ها و معیارها مجاز به افشای آنها نخواهند بود. در صورت افشا طبق قانون مجازات اسلامی با آنها رفتار خواهد شد.

در مرحله سوم از درامد مشمول مالیات اقدام به حسابرسی صورت می گیرد. طبق ماده 23 آیین نامه مذکور وظیفه حسابرسی، تشخیص ماخذ یا درآمد مشمول مالیات و تعیین مالیات موضوع قانون و ق.م.ا با سازمان است. و حسب مورد به حوزه کاری دریافت و پردازش اظهارنامه یا حوزه کاری حسابرسی محول می شود.

 ادارات امور مالیاتی در مورد هر یک از مودیان غیرفعال به شرح ذیل، مادامی که به صورت سیستمی یا غیرسیستمی اطلاعات یا دلایلی مبنی برفعالیت آنها به دست نیاورده باشند، الزامی به حسابرسی نخواهند داشت:

1. مودیانی که اساسا به دلیل عدم فعالیت از تسلیم اظهارنامه مالیاتی خودداری نموده اند.
2. مودیانی که به دلیل عدم فعالیت از ارائه ترازنامه یا حساب سود و زیان یا صورت درآمد و هزینه یا خلاصه درآمد و هزینه همراه اظهارنامه مالیاتی خودداری نموده ­اند.
3. مودیانی که به دلیل عدم فعالیت برای کل مبالغ هر یک از صورتهای مالی مذکور عدد صفر ابراز نموده اند.

در صورت به دست آمدن اطلاعات و مستندات احراز فعالیت، مالیات و جرایم متعلقه با رعایت مقررات قانون مالیات های مستقیم قابل مطالبه خواهد بود.

هرگاه پس از قطعی شده اظهارنامه مالیاتی یا بعد از رسیدگی و صدور و ابلاغ برگ مطالبه یا تشخیص مالیات، معلوم شود مودي درآمد یا فعالیت انتفاعی کتمان شده اي داشته و مالیات متعلق به آن نیز مطالبه نشده باشد فقط مالیات آن درآمدها یا فعالیت، با رعایت قانون و ق.م.ا و مقررات  آیین نامه مذکور مطالبه خواهد شد.

دستورالعمل های مربوط به تشخیص درآمد مشمول مالیات

در دستورالعمل مربوط به تشخیص درآمد مشمول مالیات به تشریح انواع حسابرسی مالیاتی پرداخته میشود که در این مقاله در ادامه به طور کامل بیان شده است.

• اداري: در حسابرسی اداري با ابلاغ برگ دعوت ارائه دفاتر، اسناد و مدارك حسب مورد از مودي دعوت می شود در زمان تعیین شده، با همراه داشتن دفاتر، اسناد و مدارك درخواستی به اداره امور مالیاتی مربوط براي حسابرسی مراجعه نماید. مودي مکلف است در زمان تعیین شده به اداره امور مالیاتی مراجعه نماید، در صورت ارائه دفاتر، اسناد و مدارك توسط مودي، حسابرس می بایست با توجه به دعوتنامه مذکور ضمن تنظیم صورتمجلس نسبت به حسابرسی به دفاتر و اسناد و مدارك ارائه شده در چارچوب قوانین و مقررات و تنظیم گزارش حسابرسی مالیاتی، در سامانه یکپارچه مالیاتی و تکمیل کاربرگ هاي مربوط اقدام و مراتب را براي تایید به مسئول حوزه کاري حسابرسی ارسال نماید . دفاتر ، اسناد و مدارك درخواستی اداره امور مالیاتی پس از حسابرسی حداکثر ظرف شش روز کاري از تاریخ صورت مجلس به مودي مسترد می شود و در صورت عدم کفایت یا عدم ارائه تمام یا بخشی از اسناد و مدارك ارائه شده یا عدم مراجعه مودي به اداره امورمالیاتی مربوط در زمان تعیین شده ، در صورتی که امکان تعیین ماخذ یا درآمد مشمول مالیات فراهم نباشد، مسئول حسابرسی باید درخواست خود را مبنی بر تغییر نوع حسابرسی از اداري به میدانی با ذکر دلیل به مسئول حوزه کاري حسابرسی پیشنهاد نماید . در صورت عدم موافقت تغییر نوع حسابرسی توسط مسئول حوزه کاري حسابرسی از اداري به میدانی، مسئول حسابرسی مکلف است با رعایت مقررات نسبت به تهیه گزارش حسابرسی مالیاتی اقدام نماید.

• میدانی: در حسابرسی میدانی با ابلاغ برگ دعوت ارائه دفاتر، اسناد و مدارك حسب مورد به مودي اعلام می شود تا در زمان مراجعه حسابرس یا حسابرسان به اقامتگاه قانونی مودي و یا محلی که قبلا به صورت مکتوب به اداره امور مالیاتی اعلام شده است ، نسبت به ارائه دفاتر، اسناد و مدارك درخواستی حسب مورد اقدام نماید حسابرس یا حسابرسان می بایست با توجه به دعوتنامه فوق در تاریخ مراجعه، نسبت به تنظیم صورتمجلس، اقدام و ضمن حسابرسی به دفاتر، اسناد و مدارك ارائه شده در چارچوب قوانین و مقررات با تنظیم گزارش حسابرسی مالیاتی، در سامانه ( با توجه به نتایج رسیدگی) اقدام و ضمن تکمیل و الصاق مدارك و کاربرگ هاي مربوط، مراتب را براي تایید به مسئول حوزه کاري حسابرسی ارسال نماید.

• بازرسی: این نوع حسابرسی به منظور بررسی موارد مربوط به فعالیت اقتصادي مودي از جمله حجم، وضعیت، نوع، موقعیت و شناسایی اموال وي در موارد خاص تکمیل اطلاعات مورد نیاز حسابرسان و سایر حوزه هاي کاري انجام می شود. در این نوع حسابرسی هیچ اظهارنامه مالیاتی براي حسابرسی انتخاب نمی شود بلکه با ایجاد این مورد توسط مسئول حوزه کاري حسابرسی و ارجاع آن به حسابرس ، نسبت به به تهیه گزارش بازرسی مطابق فرم هاي ابلاغی سازمان اقدام خواهد شد. بر اساس نتایج حاصل از حسابرسی فوق امکان تغییر رتبه ریسک مودي وجود خواهد داشت. همچنین حسابرس می تواند درخواست انجام حسابرسی اداري یا میدانی را به مسئول حوزه کاري حسابرسی اعلام نماید که در صورت موافقت مسئول حوزه کاري حسابرسی مورد حسابرسی ایجاد و به مسئول حسابرسی تخصیص داده خواهد شد.

• بازبینی: بعد از خاتمه حسابرسی، اداره امور مالیاتی می تواند نسبت به انتخاب برخی از گزارش هاي حسابرسی به منظور و ارزیابی کیفیت آنها اقدام نماید ، اداره امور مالیاتی در صورت ضرورت با مراجعه به مودي و بررسی دفاتر، اسناد و مدارك حسب مورد ; گزارش لازم تهیه خواهد نمود. گزارش نهایی مربوط به این نوع حسابرسی منجر به مواردي همچون تهیه گزارش حسابرسی متمم یا اصلاحی، تهیه گزارشات تخلفات ماموران مالیاتی و گزارشاتی در جهت تشویق و ارتقاي ماموران مالیاتی با رعایت مقررات قانونی مربوط می گردد. بازبینی می تواند با درخواست دادستانی انتظامی مالیاتی و حسب مورد سایر مراجع ذي صلاح مالیاتی ذیربط از جمله اداره کل امور مالیاتی مربوط، واحدهاي ستادي ذیربط در سازمان و شوراي عالی مالیاتی و توسط حوزه کاري حسابرسی انجام شود.

آرای دیوان عدالت اداری مربوط به تشخیص مالیات

براساس تبصره ماده 97 قانون مالیاتهای مستقیم (اصلاحی 1394/04/31):

«سازمان امور مالیاتی کشور موظف است حداکثر ظرف مدت سه سال از تاریخ ابلاغ این قانون، بانک اطلاعات مربوط به نظام جامع مالیاتی را در سراسر کشـور مستقر و فعال نماید. در طی این مـدت، در ادارات امور مالیاتی که نظام جـامع مالیاتی به صورت کامل به اجرا درنیامده است، مواد (97)، (98)، (152)، (153)، (154) و (271) قانون مالیاتهای مستقیم مصوب سال 1380 مجری خواهد بود.» با توجه به اینکه برمبنای حکم مقرر در تبصره مذکور، در ادارات امور مالیاتی که نظام جامع مالیاتی به صورت کامل به اجرا در نیامده، صرفا تا سه سال پس از ابلاغ قانون مالیاتهای مستقیم (اصلاحی 1394/04/31)، مواد (97)، (98)، (152)، (153)، (154) و (271)قانون مالیاتهای مستقیم مصوب سال 1380 مجری خواهد بود، لذا ماده 51 آیین‌نامه اجرایی ماده 219 قانون مالیاتهای مستقیم (موضوع بخشنامه شماره 180718-1398/09/13 وزارت امور اقتصادی و دارایی و بخشنامه شماره 200/98/86-1398/09/24 سازمان امور مالیاتی کشور) که بدون تصریح به مدت مذکور و با استفاده از قید «مادامی که»، اجرای حکم مقرر در تبصره ماده 97 قانون مالیاتهای مستقیم را به خارج از مدت سه سال مصرح در قانون تعمیم داده است و توسط دیوان عدالت اداری ابطال گردید.

تبصره 4 ماده 22 و تبصره 2 ماده 24 آیین‌نامه اجرایی ماده 219 قانون مالیاتهای مستقیم ناظر به محرمانه بودن معیارها و شاخصهای مورد استفاده در تولید اظهارنامه برآوردی و محرمانه بودن معیارها و شاخصهایی است که جهت انتخاب مودیان براساس رتبه ریسک مالیاتی مورد عمل قرار می‌گیرد و به اطلاعات مالی و حسابرسی هر مودی به طور خاص ارتباط ندارد و با لحاظ این امر که در مقررات مزبور برخلاف حکم بند (الف) ماده 3 قانون ارتقاء سلامت نظام اداری و مقابله با فساد، حکم به محرمانه بودن معیارها و شاخصهای مذکور شده است، بنابراین تبصره 4 ماده 22 و تبصره 2 ماده 24 آیین‌نامه اجرایی ماده 219 قانون مالیاتهای مستقیم (موضوع مصوبه شماره 180718-11398/09/13وزیر امور اقتصادی و دارایی) خارج از حدود اختیار و خلاف قانون بوده و توسط دیوان عدالت اداری ابطال گردید.

با عنایت به اینکه براساس بند 3 ماده 43 آیین‌نامه اجرایی ماده 219 قانون مالیات های مستقیم مصوب سال 1398 که موضوع آن کیفیت ابلاغ اوراق مالیاتی است، مقرر شده است که: «…ابلاغ کلیه اوراق مشارکت از جمله برگ تشخیص یا مطالبه یا قطعی مالیاتی به صورت الکترونیکی و یا فیزیکی به هر یک از شرکا و یا مستخدمین مشارکت در حکم ابلاغ به مشارکت (مودی) می باشد» و حکم مزبور در مورد مودیانی که در قالب شخص حقوقی فعالیت داشته و مودی واحد محسوب می‌شوند به دلیل برخورداری از صرفا یک پرونده مالیاتی و یک تکلیف مشخص برای مودی با رعایت ماده 206 قانون مالیات های مستقیم فاقد ایراد است، لیکن در مورد مشارکت های مدنی عادی که در آن مودیان هرکدام به صورت جداگانه مودی محسوب شده و هریک از آنها باید تکالیف خود از قبیل ارائه اظهارنامه و دفاتر و تبیین دلایل معافیت ها و هزینه‌ها را به نحو جداگانه انجام دهند، این حکم واجـد ایراد بوده و با توجـه به اینکه در مـاده 203 قانون مالیات های مستقیم و سایر مقررات مربوط به امر ابلاغ در قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی ابلاغ به شخص مخاطب و مودی یا بستگان و یا مستخدم وی ملاک عمل است، بنابراین بند 3 ماده 43 آیین‌نامه اجرایی ماده 219 قانون مالیات های مستقیم مصوب سال 1398 که بر اساس آن در این فرض ابلاغ به هر یک از شرکا به منزله ابلاغ به شریک دیگر تلقی می‌شود، خلاف قانون و خارج از حدود اختیاربوده و  ابطال می‌شود.

نتیجه گیری:

برمبنای اصول و مبانی مندرج در قانون مالیات های مستقیم از جمله ماده 97 و ماده 219 این قانون و آیین‌نامه اجرایی ماده 219 قانون مالیات های مستقیم، مبنای تشخیص مالیات رسیدگی براساس دفاتر و مستندات مودی و اظهارنامه تقدیم شده و بررسی آن و یا تولید اظهارنامه توسط مأمورین مالیاتی (براساس اصلاحیه سال 1394 قانون مالیات های مستقیم) است که در این فرض، درآمد ناویژه محاسبه و سپس هزینه‌ها بررسی و بر قانون تطبیق داده می‌شود و پس از احراز خالص درآمد، مالیات برمبنای نرخ مندرج در قانون مطالبه می‌گردد که در این صورت مودی مکلف است تمامی تکالیف قانونی خود را انجام دهد.

برای دریافت مشاوره تخصصی با کارشناسان مرکز مالی اقتصادی همت تراز در تماس باشید.